تازه ترین داده های ارائه شده توسط مرکز آمار نشان می دهند که همزمان با اوج گیری فشارها بر اقتصاد ایران در دهه 90، این فشارها به همراه فشارهای قبلی ناشی از کاستی ها الزاماً بین اقشار مختلف به طور یکسان توزیع نشده و در نتیجه عدالت اقتصادی در برخی ابعاد ضعیف تر هم شده است. این آمارها همچنین موید این مطلب هستند که در این مدت نیازهای اساسی خانوار نظیر مسکن، دسترس ناپذیرتر شده و در این میان، بهره مندی دهک های بالا از مظاهر رفاه اقتصادی بیشتر و بهره مندی دهک های پایین از این منظر کمتر شده است. با این اوصاف، گزارش امروز دخل و خرج به بررسی روند چند شاخص نمونه و تا حدی ملموس تر، از باب عدالت اقتصادی می پردازد. در مجموع به نظر می رسد تا زمانی که ساختارهایی نظیر سیستم پولی به شکاف طبقاتی از منظر تورم دامن می زنند و از سوی دیگر نظام مالیاتی توان متعادل سازی سیستم اقتصاد را با انواع مالیات های مجموع درآمد نداشته باشد، نمی توان انتظار تحول مثبت و به خصوص پایداری را در نظام اقتصادی کشور داشت.

شاخص هایی نظیر ضریب جینی به سهم خود، افزایش فاصله طبقاتی را در بین سال های 90 تا 98 نشان می دهند. با این حال، بد نیست سری به شاخص های ملموس تر توزیع درآمد بزنیم. داده های اخیر مرکز آمار نشان می دهند که یک خانواده در دو دهک ثروتمند به طور متوسط در سال 90، 6.8 برابر یک خانواده در دو دهک فقیر هزینه می کرد که این رقم در سال 98 به 8 برابر رسیده است.   

مقایسه هزینه های خوراکی و غیر خوراکی 2 دهک بالا نسبت به 2 دهک پایین

از منظری نزدیک تر، می توان نسبت هزینه کرد خانوارها در دو دهک ثروتمند به دو دهک فقیر را در دو گروه کالاهای خوراکی و غیر خوراکی بررسی کرد. داده های مرکز آمار در این زمینه نشان می دهند که محل تفاوت اصلی بین دو گروه خانوار مذکور، کالاهای غیر خوراکی است. جایی که قیمت این کالاها با توجه به دامنه گسترده آن ها از ضروری تا لوکس و همچنین تاثیر نرخ ارز بر قیمت این کالاها امکان تغییرات زیادی دارد. بر این اساس میزان هزینه کرد دو دهک بالا به دو دهک پایین در کالاهای غیر خوراکی از 7.6 برابر در سال 90 به 9 برابر در سال 98 رسیده است. با این حال، در کالاهای خوراکی با توجه به ماهیت ضروری بودن این کالاها و همچنین افزایش درآمد کارگران و اقشار حقوق بگیر معادل تورم، تغییرات هزینه کرد زیاد نیست. به طوری که این رقم از 2.2 برابر در سال 90 به 2.4 برابر در سال 98 رسیده است.   

 

 

 

 

سهم مسکن در بودجه خانوار اورژانسی شد

جای توضیحی نیست که یک بخش تاثیر عمده تورم های دهه 90، بر قیمت مسکن بوده است. آن هم در شرایطی که درآمد خانوارها ریالی بود و نرخ این کالای اساسی همزمان با نرخ ارز افزایش یافت. در هر حال، آمارهای ارائه شده اخیر حاکی از این هستند که سهم این کالای اساسی از بودجه خانوار از کف کانال 30 درصد به میانه این کانال یعنی 35 درصد رسیده است و در صورت چاره اندیشی نشدن برای این روند، باید شاهد تبعات بسیار منفی آن بود.

 

 

 

 

 

عقب ماندگی مالیات های مستقیم از غیر مستقیم

در مقام آسیب شناسی وخیم تر شدن عدالت اقتصادی باید به کاستی های نظام مالیاتی اشاره کرد. سیستمی که می تواند حتی با وجود ساختارهای ضعیف اقتصادی و تولیدکننده بی عدالتی و با به کار گیری پایه های مالیاتی به خصوص مالیات های مستقیم، نقش مهمی را در توزیع مجدد منابع از دهک های بالا به دهک های پایین ایفا کند. با این حال، ترکیب درآمدهای مالیاتی دولت در سال های اخیر نشان از این دارد که این سیستم نتوانسته در مواجهه مستقیم با تشدید شکاف طبقاتی بین دهک های مختلف، نقش ایفا کند و به سوی گرفتن مالیات پنهان یا غیر مستقیم گرایش پیدا کرده است. 

به نظر می رسد داروی درمان این وضعیت، تکمیل کردن چتر مالیاتی کشور با پایه های مالیاتی در حوزه مالیات های مستقیم نظیر مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر مجموع درآمد افراد به همراه اتصال نظام مالیاتی به نظام حمایتی و یارانه ای است.

اظهارات رئیس جمهور در خصوص موفقیت دولت در یک دهه اخیر و این که دهه 90 را می توان دهه نجات ملی نامید، با واکنش های زیادی همراه شد. حجت الاسلام روحانی در سخنان اخیر خود با اشاره به این که به غیر از یکی، دو سال ابتدایی دهه 90 بقیه آن متعلق به دولت یازدهم و دوازدهم بود، تاکید کرد که  این دهه، دهه ای بود که دولت با دو چالش مهم سیاسی و دیپلماسی مواجه بود که در هر دو بار توانست دشمنان را شکست بدهد و از همین رو اگر دهه 90 دهه پیروزی و نجات ملی نامیده شود اشتباه نگفتیم:« دهه ۹۰ و دهه پایانی به ۱۴۰۰ رسیدیم که این دهه ۹۰ برای دولت یازدهم و دوازدهم است تقریباً جز یکی، دو سال اول، یک سال و خرده‌ای از آن بگذریم همه‌اش برای این دولت است. در این دولت که باید دهه چهارم انقلاب اسمش را بگذاریم، بگوییم دهه ۶۰ دهه جنگ بود، دهه ۷۰ مثلاً دهه سازندگی بود و بعد تحولاتی که داشتیم در دهه ۸۰ و دهه ۹۰، دهه‌ای بود که ۲ بار در دنیای سیاست و دیپلماسی به میدان آمدیم و در ۲ بار دشمنان‌مان را شکاندیم، اگر بگوییم این دهه، دهه پیروزی و نجات ملی است اشتباه نگفتیم، اگر بگوییم این دهه، دهه پیشرفت در کشور بوده و جهش بوده در تولید و توسعه کشور ناصواب نگفتیم، کار بسیار عظیم و بزرگی انجام گرفت   بخشی از این کارها، مربوط به بخش نفت ماست.»در این بین اما این اظهارات روحانی و نامیدن دهه 90 به دهه نجات ملی و پیشرفت، با واکنش های زیادی در فضای مجازی همراه شد. کاربری در این باره نوشته بود:« وقتی کل دولت یازدهم و دوازدهم به برداشته شدن تحریم ها گره خورده و آب خوردن مردم نیز بسته به باز و بست شدن شیر تحریم هاست، اگرچه همچنان تحریم ها باقی است اما بالاخره این دهه دهه نجات ملی است!» در عین حال کاربر دیگری نوشت : « بی انصاف نباشیم ما در این دوره با یکی از دیوانه ترین روسای جمهور آمریکا هم دوره بودیم و تدبیر دولت  در جلوگیری از تنش موفق بوده » یا کاربر دیگری با بیان این که معنی « نجات رو هم فهمیدیم» در این باره نوشته بود:« آقای روحانی این که سفره مردم روز به روز کوچیک تر شده و قدرت خرید طی دولت یازدهم و دوازدهم به مراتب پایین اومده، کجاش پیشرفته، درباره دیپلماسی هم که قرار بود تحریم ها رو بردارین و حتی با رفتن ترامپ هم تحریم ها برداشته نشده و ما ثمره این دیپلماسی شما رو سر سفره هامون ندیدیم».در همین زمینه دنیای اقتصاد، در مقایسه آماری میزان تورم در 8 دهه اخیر ، نوشت:« داستان تورم در هشت دهه گذشته حاکی از آن است که بیشترین رشد شاخص قیمت‌ها در دهه ۹۰ شمسی ثبت شده است. متوسط قیمت‌ها در دهه ۹۰ تقریبا ۹ برابر شد و نشان می‌دهد بزرگ‌ترین کاهش ارزش پول ملی در این دهه ثبت شده است.» دنیای اقتصاد   سپس نگاهی به میزان رشد اقتصادی 8 دهه اخیر داشته و ادامه می دهد:« در کنار آمار تورم، رشد اقتصادی منفی، کاهش رشد سرمایه‌گذاری و فقدان یک نقشه راه روشن اقتصادی باعث شد در این دهه رفاه خانوارها با یک تهدید بزرگ روبه‌رو شود. اگرچه در دهه ۷۰ رشد شاخص قیمت‌ها مشابه دهه ۹۰ بود، اما در آن زمان، سایر شاخص‌های اقتصادی در وضعیت بهتری قرار داشتند و حتی چشم‌انداز پایان دهه ۷۰ بسیار امیدوارکننده‌تر از دهه ۹۰ بود.»

حجت الاسلام سید حسن خمینی در دیدار با دبیرکل و اعضای شورای مرکزی حزب اعتمادملی ضمن تشریح وضعیت کنونی کشور به مسئله حضور خود در انتخابات پیش روی ریاست جمهوری پرداخت و تأکید کرد: واقعیت این است که اصلا خودم بنای حضور نداشتم؛ برای این که احساس مسئولیت نمی کردم و معتقد بودم افراد زیادی برای تصدی این مسئولیت حضور دارند. این تصمیم پابرجا بود تا این که با پیش بینی ها و ارزیابی های قابل توجهی مواجه شدیم. این را بگویم که بیش از اقبال افراد و جریان های خاص که به نوبه خود بسیار ارزشمند است، اقبال مردمی برای من مهم بود و از همین رو بود که ارزیابی ها برای من مهم بود. وی افزود: تنها عاملی که من را در تصمیم گیری مردّد کرده بود - البته تصمیم هم نگرفته بودم - این بود که نکند فردای قیامت پیش خدا، روح امام، شهدا و آیندگان بگویند یک موقعی کاری از شما می آمد و نکردید. فرایند شورای نگهبان هم خیلی برایم مهم نبود. اگر هم رد می کردند اتفاق مهمی نمی افتاد. به گزارش تسنیم،وی تأکید کرد: همه نسبت به مملکت، آینده، فرزندانمان و گذشته تاریخی مان مسئولیت داریم؛ تلقی من هم این بود که شاید بتوانیم کاری کنیم که این امر درباره شخص بنده دیگر امکانش فراهم نیست، اما نه به این معنا که به عنوان یک کنشگر، فعال، توصیه کننده و همدل حضور نداشته باشم؛ بلکه در عرصه حضور خواهم داشت. سید حسن خمینی بیان کرد: توجه کنید که امثال ما اگر گوشت و پوستمان هم برود نمی خواهیم جمهوری اسلامی از بین برود و هیچ کس نباید چنین توقعی داشته باشد و اگر کسی روزی می خواهد به بنده اقبال کند بداند که ما تا آخرین لحظه هیچ وقت هیچ کاری نمی کنیم که جمهوری اسلامی بخواهد لطمه ببیند و اگر هم احیانا کاری انجام می دهیم برای این نکته (حفظ جمهوری اسلامی) است. بنابراین اگر فکر کنیم یک کار به فرایندی می رسد که نتیجه اش تضعیف کلان مملکت و جمهوری اسلامی است، به نظر من مصلحتی بر آن مترتب نیست. البته هرگز از اصول خود عدول نمی کنیم و صلاح  کشور را نیز در همین می دانیم. آینده ایران و مردم کشورمان را هم چندان متفاوت از آینده جمهوری اسلامی نمی دانم. یعنی معتقدم به هر حال این دو با هم پیوند دارند. بالاخره ما عرق دینی، شیعی و اسلامی داریم و نمی توانیم نسبت به تاریخ بزرگی هم که پشت سرمان هست بی تفاوت باشیم. وی همچنین گفت: امروز وضع معیشت مردم در دوره بسیار سختی است. البته ما هنوز به فقر نسلی بر نخورده و به فقر فرهنگی هم نرسیده ایم، ولی اگر فقر اقتصادی تا یکی، دو نسل ادامه یابد، کار ممکن است به فقر فرهنگی بکشد. در چنین شرایطی طبقه متوسط ما مدام ضعیف‌تر می‌شود و در این شرایط هر شعار پوپولیستی می تواند موج ایجاد کند و این امر برای کشور بسیار خطرناک است.سید حسن خمینی خاطرنشان کرد: تا وقتی نتوانیم بر تحریم ها فائق آییم وضع همین است. دوستان اقتصاددان همواره گفته اند که اگر در ایران کالای استراتژیک «نفت» از گردونه خارج شود، تفاوت بین بهترین دولت و بدترین دولت، فقط 20 درصد است. پس برای حل مشکل ما باید عزت مندانه مشکلمان را با دنیا حل کنیم. امروز غربی ها ما را گیر انداخته اند و خوب هم از وضع ما اطلاع دارند. وی بیان کرد: در مملکتی که وضع مرغ این گونه است و نمی تواند مشکل را جمع کند، ادامه وضع فعلی هر قدر هم با مدیریت همراه باشد، به معنای توزیع فقر است. باید تحریم ها برطرف شود و به طور اساسی اقتصاد سامان دهی و بازسازی شود.